HET STRAND AAN DE FINSE GOLF (BIOGRAFISCHE NOTITIES 5.1)

Meteen toen ik dit prachtige 19de eeuwse schilderij afgebeeld zag op de sociale media riep het voor mij de sterke herinnering op van dat ik daar geweest was. In het begin van de jaren tachtig en hoog in Rusland, aan de Finse Golf. Het is het strand van het plaatsje Komarovo, in de buurt waarvan de grote Russische dichteres Anna Achmatova begraven ligt.
Redelijk op afstand van Petersburg, waar zij meestal verbleef maar onderdeel van het Sovjet-beleid om haar zo ver mogelijk uit de openbaarheid te houden.
Ik was met mijn vrienden Kees Verheul (bekend slavist en begenadigd schrijver) en Cees Smit en hun vriendin Jenny op een reis naar Moskou en het toenmalige Leningrad (inmiddels alweer Sint Petersburg geheten) en wij maakten in een heel ouderwets en rammelend treintje met houten banken een geheime trip van zo’n klein uur richting de Finse grens, waar Achmatova’s graf zich bevindt op een enorme begraafplaats in een groot bos.
Waarom was onze tocht geheim?
De Sovjet Unie was in de nadagen van het langdurige bewind van Leonid Brezjnev (voor nu wel interessant te weten dat Brezjnev een Oekraiener was) en volstrekt wars van westerlingen. Daarom durfden wij in dat leuke treintje nauwelijks te praten met elkaar. Zonder dat vielen wij al genoeg op en het was dat Kees, met zijn vloeiende Russische spraak, de treinkaartjes voor ons had besteld, want als buitenlanders mochten wij helemaal niet reizen buiten de steden die ons reisdoel waren. De trein werd gebruikt voor plaatselijk verkeer, voornamelijk arbeiders.
Wij passeerden intussen wel de charmantste stationnetjes die, bij navraag van mij aan Kees, zulke namen droegen als Lentewindje of Appelbloesem.

Uitgestapt in Komarovo voelde het op het primitieve en verlaten stationnetje aan als het einde van het spoor, het einde van de wereld, eigenlijk. Het enige gebouw dat zich in de buurt bevond was een ook voor mij herkenbaar te lezen Apotheek en Kees stapte daar resoluut op af. De beide anderen wachtten buiten maar ik ging met hem mee de schaars bevoorraadde winkel in.
Er waren geen mensen in de zaak, behalve de apothecaresse zelf die een groot wit medisch schort droeg en zich over de toonbank voorover boog naar Kees die haar in het Russisch toesprak, kennelijk over hoe naar het kerkhof te moeten lopen, want ik hoorde meteen hoe zij haast fluisterend en op de toon van ‘ons kent ons’ iets zei in de trant van: ‘Achmatova zeker?’ Iets dat ik heel bijzonder vond, omdat ik wist dat vrijwel elke Rus het werk van Achmatova kende, ook al was het lang verboden geweest en niet verkrijgbaar. Dat daarover verstandhouding bestond tussen mijn vriend en de vriendelijke dame achter de toonbank met telraam (voor betalingen!) en weegschaal voelde heel vertrouwd aan.

Vervolgens begaven wij ons naar het kerkhof langs lange lanen van veelal berkenbomen, tot wij het graf eindelijk hadden gevonden. Bij onze komst waren er enkele andere mensen juist weggegaan, wat voor mij duidelijk maakte dat er nog regelmatig bezoek was. Ook de vele bloemen op het graf wezen daarop.
In de twintiger en dertiger jaren (de jaren van Stalin) mocht Achmatova niet meer publiceren en haar boeken waren uit de handel genomen. Haar eerste echtgenoot was door de Sovjets vermoord en hun enige zoon zat jarenlang in een strafkamp inSiberië. Het was het lot dat een  zeer groot deel van de bevolking trof. Niet voor niets dat Achmatova van een persoonlijk dichteres uitgroeide tot ‘een van de velen’: Ik ben uw stem, ik ben de warmte van uw adem, / ik ben het spiegelbeeld van uw gezicht.

Ik ben, als een rivier
door een hard tijdperk omgeleid.
 Ik kreeg een ander leven. In een nieuwe bedding
loopt nu de stroom, door een nieuw landschap
en ik herken mijn eigen oevers niet.
0, hoeveel schouwspelen heb ik gemist.
Mijn plaats bleef leeg terwijl het doek
opging en viel. Er waren zoveel vrienden
die ik niet eenmaal in mijn leven heb ontmoet
en zoveel steden met een silhouet
dat mij tot tranen toe had kunnen roeren.

Achmatova stierf op 5 maart 1966.
Kees Verheul promoveerde op een proefschrift over haar poëzie.
De vertalingen hierboven zijn van zijn hand. Op een speciale plek in zijn huis staat een heel bijzondere foto van Anna Achmatova, daarop zie je haar een zogenaamd ‘vogelnestje’ (ingewikkelde gymnastiekoefening) maken, terwijl ze al boven de zeventig is! Ik ben dol op die foto.

Nu heb ik hier wel zo mooi het strand van Komarovo getoond, althans, zoals mij dat in de herinnering voor de geest staat: totaal verlaten, sparren tot ver richting zee in het zand en winter, want januari, maar de details van dat verhaal komen pas later.

Schilder: Ivan Ivanovich Shiskin, 1823-1898
Tekst: Elly de Waard