Vannacht was je opnieuw dichtbij
ik was zelfs vergeten dat ik dat vergat –
had nog gedacht: vergeet dit niet
voor ik weer dieper verder sliep.
Het was een lange, lange droom
waarin ik, wang tegen jouw wang gedrukt
een diepe tederheid beleefde
die ik ook aan je uit kon spreken.
Ik nam zelfs waar dat ik je rook.

Dat dit gevoel nog in mij leeft!
Er werd een hele generatie groot
sinds ik en jij ons lichaam deelden –
maar het bestaat en steekt zijn kop
op in de nacht, als dag en ik
zijn uitgeschakeld, teruggebracht
tot wat de kern is van mijn wezen
die steeds wordt luchtgespiegeld
in de slaap, die wolk, die ring, waarrond
mijn schamele woorden zweven.

Gedicht: Elly de Waard, De Aarde, de Aarde
Beeld: Gabriele Viertel

Voor mij zijn dit de Renate Rubinstein Memorial Weken

Kortgeleden verscheen er het boek Vaderskind / De oorlog van Renate Rubinstein.
Het beoogde eerste deel van de biografie die Hans Goedkoop bezig is over haar te schrijven.

Inmiddels blijkt dit eigenlijk al het tweede deel te zijn, in die zin dat het in 2015 verschenen boekje Iedereen was er, een met foto’s geïllustreerd verslag van de viering van Rubinsteins vijftigste verjaardag, ook als onderdeel van de biografie gezien moet worden.
Goedkoop heeft besloten telkens een aantal hoofdstukken bij elkaar te nemen en de biografie dus in delen te laten verschijnen.
Ik moet hierbij bekennen dat ik Iedereen was er indertijd ook niet als onderdeel van de biografie had herkend. Ik kreeg het toegestuurd, dacht ik, omdat ik bij die iedereen hoorde.
Slordig als ik ben, kan ik het ook nergens meer vinden, zodat ik het nu, nu ik beter weet, opnieuw heb moeten bestellen.

De tweede belangrijke gebeurtenis met betrekking tot Renate is dat eind deze week de documentaire Tamar / De waarheden van Renate Rubinstein van David de Jongh ten doop wordt gehouden voor een geselecteerd publiek.
Enkele dagen daarna, op woensdagavond 26 en donderdagavond 27 mei zendt NPO2 de twee delen van de film uit in het programma ‘Het uur van de Wolf’.

Goedkoop kreeg al in 1994 de opdracht om de biografie van deze bijzondere columniste en polemiste te schrijven. Zij overleed in 1990.  Er was dus al jaren alom veel gemor te horen over waar dat boek nu eindelijk bleef! Inmiddels zijn er bijna dertig jaar voorbij gegaan!

Ik heb Vaderskind net in enkele dagen achter elkaar ademloos uitgelezen.
Dat gebeurt mij niet vaak meer met vaderlands proza moet ik zeggen, vandaar dat ik deze soort van schriftuur dan ook meestal mijd.
Een rol speelde hierbij natuurlijk ook dat ik Renate heel goed kende, maar net als iedereen en ook zij zelf blijkbaar, maar heel weinig van haar jeugd af wist.
Nu, na het lezen van de vier hoofdstukken waaruit dit deel bestaat (samen 140 pagina’s plus nog een noten apparaat van 18 bladzijden!), begin ik heel goed te begrijpen waarom Goedkoop zoveel tijd nodig had om tot het schrijven van met name dit eerste deel te komen.
Wat hij niet allemaal aan ambtelijke stukken heeft moeten zien op te duiken, daterend van grofweg het begin van de twintigste eeuw tot ongeveer 1945; en dat uit Duitsland, Nederland, Engeland, weer Nederland; en dan reken ik nog niet eens de landen mee waarin het gezin Rubinstein – vader Willy, moeder Hanne, oudste dochter Renate en de twee jaar jongere tweeling Günther en Gerda – voor de oorlog op vakante of wintersport ging!

Het is een fascinerend en in toenemende mate benauwend verhaal van ouders die hun kinderen een zonnige en onbezorgde jeugd proberen te geven door ze zoveel mogelijk buiten de troebelen te houden van een tijd die begon met een grote oorlog en eindigde met een tweede die in ellende en dreiging de eerste nog eens verre overtrof.

Behalve de conscientieusheid waarmee Goedkoop de historische feiten van de Duitse geschiedenis uiteenzet en het tijdsgewricht toelicht, gaat hij ook bewonderenswaardig om met hoe deze hun impact gehad moeten hebben op het gezin dat hij beschrijft.
De moeder is niet-joods en het vermoeden bestaat dat haar familie ook niet blij was met haar huwelijkskeuze. De vader heeft veel succes met zijn zaken (hij runt een chic kledingbedrijf), maar moet deze steeds zien te redden door een toenemende anti-joodse druk, totdat hij tenslotte zaak en huis en haard in Berlijn moet achter laten. Maar zowel in Amsterdam, als ook vervolgens in Londen en tenslotte weer terug in Amsterdam wordt hem het houden van een eigen bedrijf onmogelijk gemaakt.
Zijn terugkeer vanuit Londen naar Amsterdam valt in het ongelukkige jaar 1939, waarin hij toch nog zijn zaak kan runnen, maar na de inval van de Duitsers, wordt hij in juni 1940 al door de bezetter uit zijn huis gehaald.
Al deze zorgvuldig opgedoken en geboekstaafde feitelijkheden zijn geen dorre opsomming geworden, maar werden gebed in een verhaal, een heel spannend en ook aangrijpend verhaal, dat je van a tot z wilt leren kennen.
Maar wat ik het meest bijzonder vind van Goedkoops vertelling is de wijze waarop hij vanuit een grondige kennis van Renate Rubinsteins hele werk en uitspraken, verbanden weet te leggen met de impact van diverse gebeurtenissen uit haar jeugd, met name gebeurtenissen die met haar ouders te maken hebben. Hij geeft blijk van een groot invoelingsvermogen en ook van een kennis van haar karakter. Hij schrijft met liefde over haar.

Ik kan iedereen aanraden dit voortreffelijke en boeiende deel te lezen. Het geeft tevens
aan de hand van een levensdeel van een enkele persoon, een diepgaande indruk
van een belangrijke tijdsperiode – beter dan enige geschiedenisles dat kan.

ELLY DE WAARD

Foto: Renate met de siamees Tiepje op schoot.
Vaderskind, de oorlog van Renate Rubinstein, door Hans Goedkoop, Atlas/Contact

Sinds dichter Chris J. van Geel van de provincie Noord-Holland mocht wonen in huize Vogelwater in de duinen bij Egmond-Binnen, is daar veel poëzie geschreven. Eerst door hemzelf en na zijn overlijden in 1974 door zijn toenmalige partner Elly de Waard, aanvankelijk bekend als popcriticus van De Volkskrant, later vooral als dichter.

In haar twintigste bundel Meestal tussen bomen vergelijkt de nu 81jarige dichter de wildernis buitenshuis (bomen, duinen, een tuin ‘waar geen plan achter zit’) met die van haar binnenste.De natuur en haar natuur lopen in elkaar over: als ze licht zoekt, om weer rechtop te kunnen lopen, begint ze in de tuin takken te snoeien en kreupelhout op te ruimen, zodat er weer uitzicht op de schoonheid komt.

Op eenzelfde natuurlijke wijze wordt ze omringd door herinneringen, een zegen in dit geheugenloze tijdperk. Dat levert fraaie bespiegelingen op als onderstaand gedicht Alleen die dingen, waarin ze formuleert welke herinneringen essentieel zijn en welke kunnen worden afgestoten:

Alleen die dingen willen zijn bewaard
die van geen lagen wrevel hoeven te bevrijd

om tot de staat te komen dat er niets omheen
is, het gevoel ervan onmiddellijk kan stromen

en je raakt. Alleen dit onvoorwaardelijk,
onvoorbereid en puur ervaren

dat geen enkele naam verdraagt, is het
waard om als herinnering te bewaren

Het lijkt een abstract gedicht, doordat De Waard het heeft over ‘die dingen’ en het ‘puur ervaren dat geen enkele naam verdraagt’. Tegelijk is het zeer persoonlijk: ze omschrijft van alle dingen alleen diegene die het verdienen om als herinnering bewaard te worden, en die direct het hart raken.

Dat dit geen rederijkerij is of een cerebraal woordspel, maar een zelfportret dat nauwkeuriger is dan een foto kan uitdrukken, komt door de drie woorden ‘bewaard’, ‘waard’ en ‘bewaren’.
Op gevorderde leeftijd, vaak denkend aan de dood en daaraan voorbij, vat de dichter de kern van haar leven in deze korte regels, waarin het woord ‘ik’ ontbreekt, terwijl de drie geciteerde woorden heel dicht in de buurt komen van ‘De Waard’.
Het belangrijkste verdraagt geen naam; dat is de signatuur van deze dichter.

ARJAN PETERS
uit: Argus
Foto: Cédric Pollet, Lagerstroemia farieri boombast