Je mond vind ik het mooiste deel
van je fysiek en als je lacht
blinken je tanden geheimzinnig diep –
Rusteloze aantrekkingskracht!
Ivoren hart in het gewelfde zachte
van je lippen.

O zeg het, zeg iets liefs, laat er
een woord, speciaal voor mij bedacht,
die mond verlaten, dat vergoedt
het missen van de kus die spreken
overbodig maakt – waarzonder ik het
stellen moet.

Elly de Waard, Furie 1981

In 1859 werd petroleum ontdekt in Pennsylvania.
Kerosine, petroleum en paraffine begonnen al snel
in de plaats te komen van walvis-olie, potvis-olie en
spermaceti * was. . . Beschouw de walvisvangst
als frontier, en als industrie. Is een product
gewenst, men krijgt het: big business.
De Pacifische oceaan als lage-lonen-bedrijf. . .
het walvisschip als fabriek, de walvisboot het
precisie instrument. . . .

                               – Charles Olson, Call Me Ishmael

1

Zou Prometheus, vloekend aan zijn rots
als hij het vuur overdacht, het in een holle stam
gesmokkelde kleinood, en de excessen die hij
sinds zijn steeds verlengde straf moest ondergaan,

het rijke antidotum van de oceaan vervloekt hebben,
zijn koude, kabbelende, onophoudelijke golfslag,
aan flarden gekliefd door zwenkende bruinvissen,
waterstof-plus-zuurstof opkloppend tot een mimicry 

van harde koolstof, diamant van zuiverst water,
ónverboden element, door vuur doorsneden met in zijn
breken de vergevende glimlach van regenbogen?
Of, zeereuzen overdenkend – van wie het schuldeloos

voorgeslacht zich afkeerde van de kust, van haar
verleidelijke boomgaarden, afzag van het grijpstaart
geslinger van een brein dat een en al oog en klauw,
tjilpend over vishaak-strategieën voor afpakken

en zich toeëigenen, koos voor onderdompeling in
bewegende hellingen – ze hun gelijkmoedigheid hebben
benijd, hun massief gemak (zo anders dan zijn eigen gefolterde
rechtschapenheid), hun bestand zijn tegen verdrinken?

2

Hoe zouden deze grote walvisachtigen, Houyhnhnm
intelligenties zonder ledematen – niet geprikkeld door
de Prometheïsche apenstreken, die ons haute
cuisine brachten, brandstapels en vuurwerk –

al fresco inktvis etend en krill en door baleinen
gezeefd plankton opgediend krijgend, van wie de
onmanipuleerbare oren Olympische verdiepingen
van sonar verkennen, de weergalm van ijsbergen

analyseren, de massa van schepen berekenen,
zuiver op ervaring van het gehoor – hoe zouden
deze genietende reservoirs van olie, was en
glycerine de potten hebben kunnen doorgronden

die gereed gemaakt werden voor hun omzetting in vet
voor een duizendtal kaarsen? Hoe, astronomen
van het onzichtbare, zouden ze de brullende nimbus
hebben kunnen traceren van die roofzuchtige

appetijt, onze honger naar de zon, of de plunderende
straal-en-stuwmotor-pterodactili in kaart hebben
kunnen brengen, robots gevoed door hun opvolger,
vuurdrinkende vampieren van fossiele brandstof?

Schilderij: Jan Cossiers, Prado
Gedicht: Amy Clampitt, uit The Kingfisher
Vertaling: Elly de Waard

Ruis, branding, waai, o ondoorgrondelijke
wind en effen voor mij het geluid

van zoveel woorden, zoveel loos gepraat
dat zich in mijn hoofd bevindt, een dictatuur

van timbres, intonaties, flarden taal
van anderen, tot gek makens toe

echoënd, allemaal, hun graffiti
op de muren van mijn ziel, een straf van

god, een dodencel, waarin ik de uren
die ik nog te gaan heb tel, in dat kaal

vertrek en de lachmachine is er
altijd aangezet – o branding,

golven, spoel zo nodig met geweld,
dit strand schoon, opdat overblijven kan

het witte, weer ontvankelijke zand
waar zon of water, schaduwwolken of

een neersuizende wind zijn eendere,
altijd andere geheim in schrijven kan.

Elly de Waard

AMY CLAMPITT: ‘een “intellect engaged in the hazardous / redefinition of structures / no one has yet looked at”‘(Helen Vendler)

In ‘Sunday Music’ ontwikkelt Amy Clampitt, uitgaande van Händels Concerto Grosso – dat ze ‘verrukkelijk’ noemt en bijna in dezelfde adem een ‘barokke naaimachine’ – een filosofie over de aard van de vooruitgang.
Ze doet daartoe een losse greep uit de evolutie van menselijke verworvenheden door de eeuwen heen – van het perspectief dat de Renaissance ons opleverde tot en met de trillende bassen van de stoomschepen – als om de chaos en de rijkdom van alles wat bereikt is af te zetten tegen wat zij ziet als de ‘ontkoppeling’, de loslating daarvan die in deze tijd gaande is.
Haar kale, zuivere en ongemakkelijke conclusie bereikt zij vrijwel op dezelfde manier als zij Mozart zijn muzikale schoonheid laat ‘logen uit een zeef van ellende’, maar dan in omgekeerde zin: de rijkdom en diversiteit gaan over in een barre, intergalactische winter.

Lees dit  visionaire gedicht, dat al in 1980 werd geschreven.

*****

ZONDAGSMUZIEK

De barokke naaimachine van Georg Friedrich
gaat terug, gaat terug om de resten bijeen
te stikken van een schema dat uit de mode is,
al die onevenwichtige, overdreven verwachtingen
moeten hoognodig in revisie, re- is
de natuur der dingen, of preciezer
(in de stiksteek, in de stiksteek) de
aard van de vooruitgang.

Niet langer een loodlijn om een voetpad te bepalen, of
een klaagdeun geblazen op een antilopebot, niet langer
het heisa-ho van achter de handkar, de aard van
het vooruitgaan is niet het perspectief,  geen trappenhuis,
niet, zoals voor de muze van Josquin of Gesualdo,
sostenuto, een bijeen leunen in
herinnering aan dingen die zich houden aan
samenvoegen en convergeren,

noch is het langer een omloop, de vos-en-gans-
voetsporen van de tonaliteit, die rond en
rondgaan in de sneeuw, de centripetale
kracht van het dominante. De aard van het volgende
is niet wat we lijken te horen
of ons verbeelden te voelen; het is geen dans,
geen melodie, geen elegie,
is zelfs geen chemie,

niet Mozart die serafijnen loogt
uit een zeef van misère. De aard van
het volgende is geen fuga of rondo, geen voetpad
of karrespoor, niet de trillende bassen van het
stoomschip, maar minder en minder
weten wat te verwachten, het is
het tempo van de historische
veranderingen dat sneller en

sneller gaat: het is lawaai, het is het stokdove
intergalactische getwitter van droïden, het is
je gereed maken om te ontkoppelen! – maakt niet uit
hoezeer onze hoofden gevuld zijn met
oude liedjes, met polyfonie, met basso
profundo fioritura, met dit Concerto
Grosso’s verrukkelijke (in de stiksteek,
in de stiksteek) Allegro.

Gedicht: Sunday Music, uit; The Kingfisher, Knopf, 1983
Vertaling: Elly de Waard
Handschrift: Amy Clampitt
Aan Amy Clampitt is op deze website een apart hoofdstuk gewijd.