PEN: DE STRIJD GESTREDEN?

Heeft iemand gisteravond bij toeval Nausicaa Marbe gehoord (OBAlive.nl) over de verfijnde manier waarop het PEN-bestuur zijn geweldige werk voor schrijvers uit verre dictaturen verricht? En over de kortzichtigheid van hun critici? Over de moed van Manon Uphoff om zich terug te trekken uit het debat rond het Vrije Woord in De Balie? Waar immers Kurt Westergaard zou komen, een man die zoveel lijfwachten om zich heen heeft en zoveel media-aandacht krijgt dat het kleine PEN (een al bijna honderd jaar oude internationale instelling) daar niet tegen op zou kunnen? Haar uitputtende betoog werd zo rap uitgesproken dat interviewer Theodoor Holman er vrijwel niet meer tussen kwam en zich tenslotte deemoedig overgaf.

Op de een of andere manier heeft de opvatting postgevat dat de schrijvers die het besluit van het PEN-bestuur hebben veroordeeld een geweldige meerderheid vormen die ook nog eens wordt gesteund door het liederlijke gescheld en getier van de sociale media. Waar komt dit krankzinnige idee vandaan? Niet meer dan vier schrijvers van de honderden leden van het PEN hebben hun lidmaatschap opgezegd. Alle anderen staan gewoon achter de beslissing. Zoals Tommy Wieringa die in zijn column in de regionale kranten ook al Uphoffs ‘moedige keuze’ roemde: ‘Ze ging daarmee tegen de heersende opvatting in, wetende dat zoiets lelijke reputatieschade zou opleveren (..) dat ze het monster van de publieke opinie weerstond omdat ze geen goede sier met het vrije woord wenste te maken ten koste van vervolgde schrijvers.’

De cursivering van het woord ‘reputatieschade’ is van mij. Waar hébben deze mensen het over? De ene kunstenaar wordt met de dood bedreigd, de andere vervolgd, maar bij het PEN denken ze meteen aan hun reputatie.

Maar nu komt de verrassing. Uit de weinige informatie die het bestuur van PEN Nederland tot op heden naar buiten bracht als toelichting op zijn omstreden besluit, is algemeen de indruk ontstaan dat de schrijvers uit Bahrein, China, Cuba en Vietnam uitgenodigd waren om de avond in De Balie, waar uit hun correspondenties met Nederlandse schrijvers voorgelezen zou worden, op te luisteren.

Betrouwbare bronnen hebben ons, de auteurs Bart FM Droog en ondergetekende, echter verzekerd dat er nooit sprake van is geweest dat zij voor het debat naar Nederland zouden komen. Het ging het PEN-bestuur alleen om de veiligheid van de Nederlandse auteurs, maar vooral om die van de gasten, de PEN-leden dus. Die meende het niet te kunnen garanderen.

Om de bronnen nog eens te toetsen heb ik opnieuw de Nieuwsuur-uitzending van 2 mei bekeken en de citaten en de officiële verklaring van Manon Uphoff in de diverse NRC’s. Inderdaad wordt nergens expliciet uitgesproken dat de bedreigde schrijvers in persoon aanwezig zouden zijn, maar de suggestie daarvan is buitengewoon sterk. Het heeft er alle schijn van dat dit welbewust gedaan is. De uitspraken van Uphoff over haar vrees voor ‘posters waarop de naam van zo’n schrijver gekoppeld zou kunnen worden aan die van Kurt Westergaard’ onderschrijven dat in al hun overdrijving nog eens.

Deze nieuwe informatie maakt de hele affaire naar mijn idee alleen nog maar erger.

Zelfcensuur is sluipend gif van de lafheid

De verklaring van het PENbestuur over zijn omstreden beslissing tot terugtrekking uit het debat rond het vrije woord, is verschenen zij het dat je de daarvoor eerst de NRC moet kopen. Is dit de nieuwe manier waarop besturen van verenigingen met de klachten van hun leden omgaan? Je wilt ergens antwoord op hebben, maar moet eerst de portemonnee trekken.
Met Aleid Truijens in De Volkskrant van vanmorgen, zeg ik daar maar op: het zij zo.

De verklaring van voorzitster Manon Uphoff voegt niet veel toe aan wat we al eerder van haar geciteerd lazen. Alleen zijn voorbereiding en overwegingen van het bestuur nog eens op een rij gezet.
Toch staat er één belangrijk woord in haar betoog, waarover ik struikel en dat is het bijvoeglijke naamwoord ‘onvoorwaardelijk’: ‘Kurt Westergaard [verdient onze] onvoorwaardelijke steun en bescherming.’
Was dat waar geweest dan had het PEN gewoon meegedaan aan de debatavond. Bijvoorbeeld om uit te leggen waarom het de vier schrijvers had gemeend te moeten afzeggen of hun komst had verplaatst naar een andere avond. De correspondenties met hen hadden gewoon gepresenteerd kunnen worden of er had uit kunnen worden geciteerd.
Trouwens – er is in de reacties van het PEN-bestuur steeds alleen sprake van het landje Bahrein. Maar China, Cuba en Vietnam staan toch niet bekend als overwegend islamitische landen? Waarom liepen die schrijvers dan ook zoveel gevaar?

Misschien ligt de sleutel tot het antwoord daarop in deze regel: ‘Moed is niet de afwezigheid van angst, maar de kwaliteit om met angst om te gaan.’ Hij komt uit de toespraak die de burgemeester van Amsterdam hield op de bewuste avond.
Het is is een regel om in te lijsten. Zeker nu.

Het gedrag van het bestuur van PEN Nederland roept steeds meer vraagtekens op.
Eerst neemt het een beslissing die rechtstreeks ingaat tegen het eigen handvest door zich terug te trekken uit het Festival van het Vrije Woord. En als dit dan verontwaardiging oproept bij een aantal leden, houdt het zich stil.
Pas aanstaande zaterdag zal de voorzitster, Manon Uphoff, in de belangrijke krant NRCHandelsblad een uiteenzetting geven.
Vreemd natuurlijk om dat in een krant te doen. Die had via een persconferentie of op de PEN-website openbaar gemaakt kunnen worden. Nu is het net alsof het gezag van de NRC wordt ingeroepen om de verklaring meer gewicht te geven. Minder vreemd misschien toch, als je in aanmerking neemt dat in de NRC-literatuurredactie medestanders zitten.
Zo werd ik over mijn opzegging van het PEN-lidmaatschap gebeld door een mevrouw Toef Jaeger voor een stukje over deze zaak. Ik meende dat zij, zoals voor een journalist gebruikelijk is, onbevooroordeeld was, maar toen het op 5 mei in de krant verscheen bleek duidelijk waar haar sympathie lag. Zij bleek trouwens ook lid te zijn van PEN Nederland.

Wat ik het gekste aan het bovenstaande vind is dat een rechtstreeks door de leden gekozen bestuur zich zo van de leden gedistantieerd opstelt. Alsof het een ministerie betreft of iets anders uit de politiek. Het geeft voedsel aan mijn idee dat bestuurlijke elites, of ze nu politiek, financieel of literair zijn, al snel blijven kleven aan het pluche en tenslotte alleen nog maar bezig zijn zichzelf en hun functie te beschermen. Fuck de kiezers, de spaarders en de leden. Wij weten het als enigen het best.

Nog twee dingen:
Waar de burgemeester van Amsterdam een enorm bedrag vrijmaakt om de avond in de Balie veilig te maken en ook zelf aanwezig is, zouden de leden van PEN Nederland en hun genodigden daar dan niet veilig zijn?
Als Manon Uphoff meent dat ‘je een auteur uit Bahrein niet zomaar kunt koppelen aan een programma waarin Westergaard ook optreedt. En doe je dat wel, dan moet je kunnen garanderen dat die auteur in zijn thuisland geen last krijgt’ – kan PEN Nederland dan wél garanderen dat diezelfde auteur die hier, maar zonder Westergaard, komt vertellen hoezeer hij onder de dictatuur in zijn land lijdt, bij thuiskomt géén last krijgt?

Is het bestuur van Nederland ondergedoken? In paniek na kritische geluiden in de media nadat het zich had teruggetrokken uit de organisatie van een lezing met de Deense cartoonist Kurt Westergaard? Noch op Facebook of Twitter reageert het bestuur. Op zijn minst resteert door de radiostilte een beeld van verwarring.

Wat vertegenwoordigt PEN Nederland? Dat lijkt niet langer onze intellectuele elite te zijn. Of het bestuur moet schoon schip maken door af te treden voor het getoonde gebrek aan ruggengraat in de kwestie Westergaard. PEN Nederland zal door de opstelling van het bestuur reputatieschade leiden. Als het er in dat van oorlogen en aanslagen gevrijwaarde Nederland op aankomt haken onze schrijvers af. Bevreesd voor het straatrumoer dat toch al zo weinig tot de letteren doorklinkt, zo is de kritiek. De praktijk van de vrijheid van meningsuiting is lastiger dan het toezeggen van steun aan exotische schrijvers op de eigen website. Ontluisterend.

George Knight