Als je een kaart van Europa erbij pakt, dan ligt Nederland op de grens van de eurozone, en na de Brexit aan de rand van de EU. De noordelijke buren Denemarken en Zweden zitten niet in de Eurogroep, Noorwegen is geen lid van de EU. De Denen en Zweden laten zien dat het heel goed mogelijk is om zonder euro volwaardig lid van de EU te zijn bij alles waar de Unie meerwaarde kan hebben. Als wetenschapper denk ik aan de waardevolle programma’s waardoor jonge onderzoekers zich kunnen bewegen in een Europese wetenschappelijke ruimte. Verder zien we op de kaart dat het een groot verlies is dat de Britten zijn afgehaakt (er zijn – opnieuw kijkend naar de wetenschap – drie Europese universiteiten die vanouds in de citatietop-10 van de wereld staan: Londen, Oxford en Cambridge, alle drie Engels).

De zuidelijke lidstaten willen coûte que coûte dat Europa gemeenschappelijke schulden gaat maken, zodat de noordelijke lidstaten garant staan voor de staatsschulden van de zuidelijke leden. Er loopt een cultuurgrens door Europa, waarbij de Scandinaviërs, Britten, Duitsers en Nederlanders zuiniger met overheidsfinanciën omgaan dan de zuiderlingen. De noordelijke lidstaten voelen er niets voor om garant te staan voor de zuidelijke schulden. In Nederland staat dat in het regeerakkoord, maar ook vanuit andere politieke stromingen zou je het onwenselijk moeten vinden dat Nederlandse AOW’ers mede garant staan voor de staatsschuld in Frankrijk (waar de pensioenleeftijd 62 is).

De boodschap dat Nederland nu moet kiezen is de laatste weken in zeer scherpe bewoordingen overgebracht. De Italiaanse minister-president Conte schreef: „We hebben de gehele vuurkracht nodig door de uitgave van gedeelde bonds. Europa moet solidariteit tonen.” Pikant hierbij is dat hij wordt bijgevallen door de partij Lega Nord, die is opgericht om het noorden van Italië af te splitsen van Zuid-Italië, omdat ze in Milaan net zo over Zuid-Italië denken als wij over Italië. Ook de premiers van Portugal en van Frankrijk stuurden dezelfde boodschap: het is schulden delen, „of we falen als unie”. Dus ofwel Nederland en Duitsland staken hun verzet tegen het delen van schulden, dan wel de EU heeft gefaald. Men aarzelt niet om de Tweede Wereldoorlog erbij te halen. Nu is Duitsland historisch dubbel belast: door de ervaring van de hyperinflatie is men streng op begroten, maar door de Tweede Wereldoorlog is men ook moreel chantabel. Het zou daarom zomaar kunnen dat de bal uiteindelijk naar Nederland rolt.

De Nederlandse politiek is verdeeld tussen eurosceptici van FVD en PVV die hard ’Nexit’ roepen, en de rest, waar de standaardhouding is dat Nederland trouw EU-lid is maar dat we blijven steken in het midden, omdat de Nederlandse kiezers geen Brusselse regeermacht zouden accepteren. Een grote stap naar een gemeenschappelijke Europese schuld zou beslist door een referendum beoordeeld moeten worden, en de uitslag daarvan zal nee zijn.

Er is helemaal geen logische reden dat de EU alleen slaagt mét gedeelde schulden, maar stel dat Nederland in dat standpunt alleen komt te staan. Dan moeten we de kaart van Europa erbij pakken, en zeggen: laten we desnoods maar doen wat Conte en Macron vragen. Misschien moeten we wél kiezen: ofwel we verknopen ons financieel aan Italië, Spanje, Griekenland en Frankrijk, ofwel we kunnen, net als de noordelijke buurlanden Denemarken en Zweden, ook zonder euro gelukkig worden en tegelijk EU-lid blijven. Als landen zich met hun staatsschuld niet houden aan het Verdrag van Maastricht, kun je er ook niet op vertrouwen dat ze hun leningen terugbetalen. Dus als het echt hoog gespeeld wordt en we de hamvraag krijgen, dan moet ons antwoord zijn: ja, Nederland draagt bij voor wie geraakt is door corona, is ook bereid kwetsbare kinderen op te vangen, maar Nederland accepteert geen gemeenschappelijke Europese schulden, en blijft niet in de eurozone als daar schulden gedeeld worden.

Elly de Waard