Bowie is al bijna tien jaar een van de belangrijkste krachten die werkzaam zijn op het terrein van de popmuziek en doordat hij steeds nieuwe richtingen zoekt en ook vindt zonder zijn persoonlijkheid ook maar een moment te verliezen, slaagt hij er nog steeds moeiteloos in de indruk te wekken dat er, ondanks alles wat hij al gedaan heeft, nog heel veel van hem te verwachten is. 

Zijn platen zijn even briljant als zijn concerten, die hij heel zorgvuldig plant, zonder zich te overhaasten. Het is nu precies twee jaar geleden dat hij zijn laatste grote toernee deed en Europa zit in elk geval met spanning op hem te wachten. De uitgebreide toernee die hij nu maakt, is in alle landen die hij aandoet voor bijna de volle honderd percent uitverkocht.
Plant hij zijn concerten zonder haast, zijn werklust in de studio is ongelooflijk groot. Regelmatiger dan van welke andere popster ook verschijnen er belangrijke albums van hem, terwijl hij intussen ook nog heel wat doet voor anderen, zoals bijvoorbeeld voor Iggy Pop. Bowie paart, kortom, een grote creatieve kracht aan een haast even grote controle en het is in dat teken dat zijn huidige concerttournee staat.
Twee jaar geleden was de dramatische spanning tijdens zijn optredens te snijden. De emotionaliteit kwam onder anderen tot uitdrukking in het vertonen van de film Un Chien Andalou van Bunuel en in de schitterend strakke zwart-wit verlichting waarmee hij een kader schiep voor zijn toen meest recente werk, dat van de albums Young Americans en Station To Station. Inmiddels is het dieptepunt in zijn persoonlijke leven – dat overigens de aanleiding was tot prachtig werk – via de albums Low en Heroes – voorbij en de Bowie van nu is iemand die in staat is van zijn nieuwste werk terug te grijpen naar dat vroege hoogtepunt in zijn elpee-produktie, het album Ziggy Stardust, dat in 1972 zijn belang voorgoed duidelijk maakte.
Bowie’s huidige decor is een schitterende futuristische kooi van neonbuizen die op gezette tijden aangloeit. Als enige niet eigen lied zong hij tijdens zijn twee volle uren durende concert de verrassende en, gezien zijn recente Berlijnse periode, gepaste Alabama-song van Kurt Weil en Bert Brecht. Zijn band was briljant en trad desondanks nooit op de voorgrond. De slaggitarist Carios Alomar, drummer Dennis Davis en basgitarist George Murray waren al van Bowie’s laatste platen bekend. Op sologitaar was Adrian Belew te horen, op de synthesizers, Roger Powell, terwijl verrassende instrumentale toevoegingen geleverd werden door Simon House op electrische viool en Sean Mayes op vleugel.

Bowie besteedde het eerste uur van zijn optreden aan het nieuwere werk. Zo begon hij met het electronische klaaglied Warszawa, waarop onmiddellijk zijn hit Heroes volgde. Veel werk van de beide laatste albums  (What in the world, Be my wife, Black-out. Speed of life. Breakingglass en Beauty and the Beast) werd slechts afgewisseld door twee strategisch geplaatste oudere songs, waarvan The Jean Genie een zeer verrassende nieuwe uitwerking kreeg. Het andere was Fame, dat er superieur ontspannen en tegelijk zeer strak uit kwam.
Na de pauze volgde een selectie uit Ziggy Stardust (Five years, Soul love. Star, Hang on to yourself, Ziggy Stardust en Suffragette city),  vervolgens de Alabama-song en ten slotte, ingebed in de electronische benadering van zijn laatste platen (Eno!) een imposante versie van Station to station, dat het publiek massaal maar beheerst naar het podium dreef.
Een zichtbaar gelukkige Bowie werd tweemaal teruggeroepen voor toegiften. Het waren Stay, TVC15 en Rebel Rebel.
Bedwongen emotionaliteit, lichtvoetigheid zelfs, een briljante uitvoering die zich nergens opdrong en een superieur strakke regie waren de kenmerken van deze concerten van Bowie, die ik zonder te weten wat er verder nog komt, nu al tot de gebeurtenissen van dit jaar reken.

De Volkskrant, juni 1978
Een uitgebreide totaalindruk van de concerten die Bowie in juni 1978 in de Ahoyhal gaf, staat in mijn boek Het Jasje van David Bowie
Bowie trad op 7, 8 en 9 juni op

Het is altijd interessant om van iemand die je de moeite waard vindt ook te weten met wie hij getrouwd is. Dat zegt namelijk veel over hem. Dat geldt dus ook voor David Bowie. Zijn eerste vrouw, Angie, was een buitengewoon iemand, vooral in haar jeugd. Ze heeft de onzekere Bowie zonder meer zeer geholpen om zichzelf te vinden. Haar onverschrokkenheid en excentriciteit compenseerden zijn verlegenheid. Lees in een van de interviews die ik maakte met Ian Hunter van Mott The Hoople maar na hoe hij over haar oordeelt. Zoals bekend heeft Bowie Mott gered van de ondergang, onder meer door ze de pracht-hit All The Young Dudes cadeau te doen, dit generatie-lied van na The Who, van na Mij Generation.
Ik citeer uit  Het Jasje van David Bowie Ian Hunter: ‘Bowie vond ons al jarenlang de enige punkband van Engeland. Hij bewonderde die kant van ons en hij had al een half album voor ons geschreven. Hij heeft ons Drive-In Saturday aangeboden, waar hij later zelf een hit mee had en Suffragette City. Maar The Young Dudes was het, het is geknipt voor ons.
Maar weet je wie groots is? Angie Bowie, zijn vrouw. Na een van onze laatste concerten in Londen kwam ze in de kleedkamer op me af. Ze drukte zich tegen me aan en zette haar knie tussen mijn benen. “Darling, zegt ze met zo’n omfloerste stem, waar jij niet allemaal over zingt, maar je moet het niet alleen zingen, je moet het ook echt doen.” David stond er een beetje bij te grinniken. Ze gedraagt zich volkomen zoals ze is en ze bedoelt er niets mee. Geweldig!’

Het is misschien niet verwonderlijk dat dit huwelijk met het stijgen van Bowie’s roem steeds meer is ontaard in een clash tussen twee veranderende ego’s. En evenmin dat Bowie voor zijn tweede huwelijk een totaal andere persoonlijkheid heeft uitgekozen, bovendien uit een beroepsgroep waar hij, ook naar eigen zeggen, nooit veel belangstelling voor had gehad. Daarom vond ik de opmerkingen die ik hier onlangs plaatste, over wat hij in dit laatste huwelijk allemaal had moeten leren, ook zo onthullend. (zie blog van 31 januari)
Wie is Iman? De foto waarop ze haar hondje uitlaat vertelt daar wel degelijk iets over.

Foto; Vogue, 1995

Hoe ging dat er in het predigitale tijdperk aan toe bij de kranten? Zo. Als muziekmedewerker werd er van je verwacht dat je onmiddellijk na het concert je bespreking maakte en die bij voorkeur nog voor middernacht doorgaf aan de speciale telefonist die hiervoor was. Dan stond het stuk de volgende ochtend in de krant. Met name voor popconcerten speelde de actualiteit een belangrijke rol. Vaak was er namelijk de dag daarop nog een tweede optreden. Dat betekende wel dat je je recensie door de tijdsdruk meestal moest beperken tot het geven van alleen de noodzakelijkste informatie. Mijn stuk over het Station to Station optreden van Bowie draagt alle sporen van deze omstandigheden. Er is aan wat er in de krant terecht gekomen is niet meteen af te lezen dat dit het meest indrukwekkende concert was dat ik tot dan toe – en eigenlijk nog steeds – ooit gezien had.

Nu zou ik als eerste het voorprogramma noemen dat bestond uit delen van het nummer Radio Aktivity van Kraftwerk, die op concertsterkte gedraaid werden en ook onder film van Bunuel (spectaculair hoogtepunt: een scalpel die een oogbol doorsnijdt) waren gelegd. Bowie had eerst Kraftwerk zelf als voorprogramma gevraagd.
Deze hele set up was bedoeld om de sfeer aan te geven waar zijn eigen muziek naadloos bij aan moest sluiten. Het Berlijnse expressionisme zoals hij dat had leren kennen, hard, somber en in zwart-wit. Vandaar ook de belichting van de show waarbij het wit versterkt werd door en Klieg filmlampen die hij waarschijnlijk goed had leren kennen tijdens de opnamen van The Man Who Fell To Earth, die nog maar een half jaar achter de rug waren.
Het karakter van The Thin White Duke dat hij hier introduceerde paste daar helemaal in: zwart pak met vest en een stralend wit overhemd. De enige kleur die er tijdens deze hele avond te zien was kwam van zijn oranje haar en – heel subtiel – van het blauwe pakje Gitanes sigaretten dat in zijn vestzak stak en waarvan hij er af en toe een opstak.
Twintiger en dertiger jaren Berlijn, de schrijver Isherwood, de sfeer ook van de film Cabaret (van Bob Fosse) die nog in 1972 niet nagelaten had grote indruk te maken.
De sobere en ijzersterke belichting van deze toernee was des te verrassender omdat de gekleurde podiumbelichting nog steeds in opmars was en er steeds uitbundiger gebruik van werd gemaakt door popgroepen. De hele popmuziek speelde in deze decennia wat gebruik van nieuwe technieken (ook voor geluid en geluidsopnamen) en vondsten betreft een voortrekkersrol.

Als een kunstenaar overlijdt gebeurt er iets wonderlijks met zijn werk. Het is namelijk opeens af. En daarmee staat het definitief open voor interpretaties. Er zal niets meer bijkomen. Dit is het.
Nu was in het geval van David Bowie al heel lang duidelijk dat werk en persoon belangrijk en invloedrijk waren. Maar hoe belangrijk begint eigenlijk nu pas, na zijn dood, door te dringen.
Vergelijk maar eens. Hoe erg zal het zijn als straks Mick Jagger, een ander icoon uit de rock-era, zal overlijden? Het zou erg zijn, maar er valt geen peiler van de rockgeschiedenis met hem weg. Hetzelfde geldt voor Bryan Ferry, hoe belangrijk Roxy Music ook is geweest.
Ik zie zo gauw niet iemand van de importantie van Bowie. Lou Reed, die ik wel als van zijn kaliber beschouw, is immers al overleden.
Zo lang iemand leeft staat hij nog gewoon in de massa van zijn tijdgenoten, ook al steekt hij daar bovenuit. Maar valt hij daaruit weg, dan komt hij helemaal op zichzelf te staan. Vandaar misschien dat ik nu ook steeds de behoefte voel om zijn hele oeuvre te onderzoeken. Ook al is dat dan door middel van losse sonderingen.
Wat ik van hem vond tijdens zijn leven staat in Het Jasje van David Bowie (Uitgeverij De Harmonie), dat – voor de duidelijkheid – niet alleen over hem gaat maar over de hele periode van 1968 tot 1986. Een aantal toevoegingen vanuit definitiever perspectief ben ik bezig hier te verzamelen.
Daar horen ook de concertbesprekingen bij die ik indertijd maakte. In die stukken probeerde ik meestal al het belang van de persoon of de groep in kwestie in het geheel van de ontwikkeling van de rock aan te geven. Bovendien is in retrospectief het bijzondere ervan nu dat ze ook een kijkje in een bepaald moment in de tijd, in de geschiedenis. Het zijn als het ware snapshots waarin het leven van toen voor even betrapt is.
Waar nodig voeg of licht ik toe.

DAVID BOWIE MEER DAN MEESTERLIJK

De Engelse rockster David Bowie is voor twee concerten in Nederland. Het ene optreden vond donderdagavond plaats in de grotendeels uitverkochte Ahoy-hal. Het andere vindt in dezelfde hal vanavond plaats.
Het is de eerste keer dat Bowie, die al een aanzienlijk en invloedrijk oeuvre op zijn naam heeft staan, hier optreedt. Het gehele programma was door hemzelf in elkaar gezet. Als voorprogramma diende Bunuels klassieke korte film Le Chien Andalou, die fraai aansloot bij Bowie’s eigen optreden, niet alleen door de surrealistische kanten die zijn recente werk kenmerken, ook door zijn huidige image, zijn kleding en misschien zelfs door het statige zwart-wit waarin zijn show uitzonderlijk fraai belicht was.
Bowie werd vergezeld door vijf muzikanten. Ex-Yes-man Tony Kaye was op klavierinstrumenten te horen; de van de laatste platen bekende Carlos Alomar, George Murray en Dennis Davids op respectievelijk tweede gitaar, bas en drums, terwijl de vlak voor deze tournee aangenomen eerste gitarist Stacey Heydon zich ontwikkeld bleek te hebben tot een ware aanwinst.
Station to Station opende het concert op imponerende wijze, een indruk die in de anderhalf uur dat het optreden duurde nauwelijks meer zou verflauwen. De band was zeer hecht en uiterst soepel; Bowie zelf zong en bewoog zich met gecontroleerd, koel pathos. Suffragette City sloot goed aan op het dramatische begin: een combinatie van kracht, souplesse, vaart en controle. Het hele programma tot en met de sluipende en glijdende witte spot zat met een uiterste perfectie in elkaar.
Fame, Word on a Wing en Stay volgden. Het laatste in een iets meer opgepepte versie dan op de plaat. In de instrumentale finale hiervan schitterde Heydon op gitaar. Bowie’s jammerende fraseringen en zijn gereserveerde, dramatische gebaren lieten niet na veel indruk te maken.
De muziek die hij brengt is de elegantste zware rock die er momenteel gemaakt wordt. Hij is de enige echte belangrijke ster die de jaren zeventig tot nu toe hebben opgeleverd. Zijn versie van Lou Reeds Waiting for the Man was in zijn opgewekte berusting een stap verder dan Lou Reed zelf tot nu toe heeft weten te bedenken. Life on Mars en Five Years waren ontroerende hoogtepunten van het concert, verrassend van keuze en prachtig gezongen en gemusiceerd.
Het laatste deel van het optreden (Changes, TVC15, Diamond Dogs) was losser en iets mechaniseer dan het zeer gespannen eerste deel. Rebel, Rebel en Jean Genie vormden de voortreffelijke toegiften van een concert dat niet minder dan buitengewoon en in veel opzichten zelfs meesterlijk genoemd kan worden.

De Volkskrant, 14 mei 1976

Een kalme volksverhuizing trok het afgelopen weekeinde naar het Rotterdamse Feyenoord-stadion. Honderdduizend mensen voor één man: David Jones, alias David Bowie. De ene helft zaterdag, de andere zondag.

Als je de catacomben van dit moderne Colosseum verlaat en de ‘kuip’ betreedt, vouwt het geruis van vijftigduizend mensen zich als een waaier voor je open. Een indrukwekkende ervaring. Over de tribunes hangt een soort grauwe kleurigheid, door de dreigende lucht. Tegen die lucht staan op korte afstanden van elkaar langs de hele bovenste rij de silhouetten van mensen. Ze doen denken aan de beelden op het dak van het Leningradse Winterpaleis.
Een bocht van het stadion-ovaal is als podium ingericht. Aan een reusachtige kraan die hoog boven alles uittorent hangt een overkapping voorzien van grauwe platte tempelfriezen die het tot een soort hedendaags Pergamum maken. De vele vierkante meters luidspreker aan beide zijden van het podium zijn afgedekt met een grijze nylon stof. Rechts daarbovenop een zilveren lurex maan waarvan de stof lijkt af te kabbelen als water; links een wat knobbelige hand die wijst naar het filmdoek boven het podium. Later zal daarop Bowie’s doen en laten rechtstreeks worden weergegeven.
Het optreden van de Australische groep Icehouse is al afgelopen en de geluidsinstallatie zendt muziek uit op een volume dat het stadion reduceert tot een te kleine huiskamer. De leeftijd van het publiek is moeilijk te schatten, maar het lijkt voornamelijk jong. Dat deel lag waarschijnlijk nog in de wieg toen het idool zijn eerste platen maakte.

De lichtkrant meldt dat de prijs van een frikadel 1,50 gulden is, dat Bowie ook in de bioscoop te zien is en dat Muziek Expres veel van hem houdt. De kuipkroket doet 1,40. Later verschijnt er ook nuttiger informatie, zoals vertrektijden van de laatste treinen. Er zijn weinig spandoeken. Bowie’s kwaliteit behoeft kennelijk geen betoog.
Van der Louw, de voormalige burgemeester van Rotterdam, strijkt neer op het vóór-ereterras en begint meteen mee te wippen op de welluidende reggae van UB40, die inmiddels het podium heeft betreden. Het veld loopt aan de kant van de muziek te hoop waardoor achteraan opeens plekken gras zichtbaar worden. Aan de voorkant vormen de duizenden koppen een soort kokosmat van haar. Hashwolken beginnen op te stijgen.
Er wordt af en toe meegezongen en geklapt, maar blijkbaar is de groep toch niet onderhoudend genoeg, want er gebeurt opeens iets merkwaardigs. Op een van de groene plekken achterin is een jongen een dansje gaan maken en opeens heeft hij en niet UB40 de aandacht. Hij maakt een kuitenflikker en gejuich is zijn deel. Een mislukkende snoeksprong: nog harder gejuich. Over het veld beginnen hele massa’s naar hem toe te hollen. Alle hoofden, ook op de tribunes, zijn nu van het podium afgewend. De groep gaat intussen onverdroten verder met het verzorgen van de achtergrondmuziek voor dit vrolijke anti-evenment. Als een nummer uit is wordt er voor de danser om ‘more’ geschreeuwd. Na afloop gaat hij op de schouders.

Het is lang wachten tot David Bowie komt.Op het vóór-ereterras wordt het steeds drukker. Belangwekkend uitziende lieden wapperen met de telexen van het tourschema. De intrigerend geklede types met rood-witte petten blijken stadion-wachten te zijn. Een waterig zonnetje breekt door, maar het is een lichtbak. Er steekt een frisse avondwind op. Talking Heads zijn via de luidsprekers te horen. De massa gedraagt zich kalm en ordelijk, de medische dienst zit met de armen over elkaar en ook een legertje agenten en agentes kijkt verlangend naar het podium.
Om half tien is het eindelijk zover. Bowie-gezangen breken los als de bandleden, in pakken en Indiase kostuums het toneel opduikelen. Speciaal Frank en George Simms die de koorzang verzorgen, zien er in hun pakken met pochet en hoed fraai uit. Een stem kondigt aan: ‘Het is vijf jaren geleden..’, en daar is hij: goudblond, lichtblauw kostuum, gestreepte das en een en al elegante beweging.
Star is het eerste nummer en het hele veld en alle galerijen swingen meteen mee. Een lila belichting glijdt over de tempelfriezen die hierdoor aan diepte winnen. Twee reusachtige plastic condooms blijken opeens functionele Dorische zuilen te zijn en de honderden lege zitplaatsen achter het podium geven plotseling het gevoel in een klassiek amfitheater te zitten. Maar de verhoudingen zijn nog wel zoek. De projectie van de videocamera’s op het scherm komt nog niet door omdat het te licht is en Bowie is een minuscuul figuurtje wiens geluid vele malen groter is dan hijzelf.
Een illusie van realiteit vult deze wanverhouding op. Door de verrekijker komt hij dichterbij en wordt ook de precieze choreografie en pantomime waarmee zijn zangers hem omringen duidelijker. Ze bewegen zeer gestileerd met hem mee om de mricrofoon. Naarmate het donkerder wordt komt alles echter beter tot zijn recht.
Op het filmdoek is zijn zweet te zien, maar het duurt even voor de hersenen een nieuwe coördinatie vinden voor het gefragmenteerde aanbod dat in drie lagen van dezelfde werkelijkheid wordt gepresenteerd: de basisrealiteit van het podium, de vergroting van het geluid en de detailvergroting van de film. En is het niet vreemd om een film te zien waarbij je rechtstreeks betrokken bent? Je ziet in detail hoe Bowie met kennelijk genoegen de hier zeer reële zin ‘Sway through the crowd to an empty space’ uit Let’s dance zingt. En je ziet hem trots lachen om het applaus.
Naarmate het concert vordert stijgt je bewondering. Wat er op het scherm en op het podium te zien is verraadt een hoge graad van technische en artistieke perfectie. Bowie houdt zowel rekening met de camera’s als met het publiek, de regisseur snijdt ter plekke close-ups aan totalen, wisselt, adequaat reagerend op de muziek, van beeld en vertraagt waar dat het effect verhoogt.
En je begrijpt dat Bowie opnieuw de grenzen van wat er met theatrale middelen bereikt kan worden heeft verzet, zoals hij ook tijdens zijn wereldtournees van 1978 en 1976 deed. Dit is de eerste multi-mediashow die die naam werkelijk verdient. De pilaren wapperen in de wind waardoor het hele antieke decor weer op losse schroeven komt te staan: alles kan hier.
Tijdens Space oddity rolt een grote ballon getekend als wereldbol het stadion in dat door zijn duizenden brandende aanstekers in een melkwegstelsel is veranderd. Er wordt massaal gezongen. Het is wonderschoon. Op het filmdoek waait de avondwind door het blonde haar van de zanger, tegelijkertijd bollen buiten het beeld in de andere werkelijkheid de gordijnen voor de luidsprekers op en waaien de lege plastic koffiebekers over de hoofden van de vóór-eretribunegasten. Lage spots over de tienduizenden koppen op het veld illustreren Fame. Aan de ovaties na afloop hoeft niets toegevoegd te worden.

Elly de Waard, De Volkskrant, 27 juni 1983
Deze wereldtournee staat bekend als The serious moonlight tournee